Η αυτοπεποίθηση είναι μια ‘στάση’ που επιτρέπει στο άτομο να έχει μια θετική αλλά και ρεαλιστική αντίληψη για τον εαυτό του και για τις ικανότητές του να χειρίζεται τις καταστάσεις ή τις δυσκολίες που το αφορούν.
Με άλλα λόγια, είναι η πεποίθηση του ατόμου ότι έχει την ικανότητα να πράξει, στα πλαίσια των δυνατοτήτων του και της λογικής, ό,τι επιθυμεί, σχεδιάζει και αναμένει. Αντανακλά, επίσης, την εμπιστοσύνη που έχει στις ικανότητές του αυτές, αλλά και την αίσθηση ότι ασκεί έλεγχο στη ζωή του. Ακόμα και αν κάτι δεν πάει καλά, η θετική στάση και η αποδοχή του εαυτού στα άτομα με υψηλή αυτοπεποίθηση δεν αλλάζει.
Αντίθετα, τα άτομα που δεν έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους εξαρτώνται υπερβολικά από την αποδοχή και την έγκριση των άλλων για να νιώσουν καλά με τον εαυτό τους. Γενικά, δεν αναλαμβάνουν κινδύνους γιατί φοβούνται την αποτυχία, αλλά και δεν προσδοκούν ότι θα κάνουν κάτι επιτυχώς.
Η εμπιστοσύνη στον εαυτό δεν είναι απαραίτητα ένα γενικευμένο χαρακτηριστικό που αναφέρεται σε όλες τις πλευρές της ζωής. Συνήθως, ένα άτομο έχει υψηλή αυτοπεποίθηση για ορισμένες δραστηριότητες (π.χ., σπουδές, κοινωνικές σχέσεις), ενώ ταυτόχρονα μπορεί να έχει μικρή αυτοπεποίθηση για άλλες δραστηριότητες (π.χ., σχέσεις με το άλλο φύλο). Δεν γεννηθήκαμε, βέβαια, αμφισβητώντας τον εαυτό μας. Αυτό είναι κάτι που το μαθαίνουμε, ή που μας το μαθαίνουν οι άλλοι, οι οποίοι αν και θεωρούν ότι μας προστατεύουν, στην πραγματικότητα μας κληροδοτούν τις δικές τους αμφιβολίες και ανησυχίες. Αν και θέλουν δυνατούς, ικανούς και με αυτοπεποίθηση ανθρώπους, διδάσκουν μερικές φορές διαδικασίες και τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς που οδηγούν αλλού.
Πώς αναπτύσσεται η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας
Η αυτοπεποίθηση είναι ένα αναπτυξιακό χαρακτηριστικό, δομείται, δηλαδή, καθώς το άτομο αναπτύσσεται. Σημαντικός στη διαδικασία αυτή είναι ο ρόλος των γονέων: Όταν αποδέχονται το παιδί, ακόμα και όταν κάνει λάθη, αυτό αναπτύσσει υψηλή αυτοπεποίθηση. Όταν, όμως, το απορρίπτουν, ή όταν είναι πολύ κριτικοί, ή απαιτητικοί, ή υπερπροστατευτικοί και δεν ενθαρρύνουν την ανεξαρτησία του, τότε το παιδί δεν μαθαίνει να στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις και να τις αξιολογεί με ακρίβεια. Χάνει έτσι την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και τις ικανότητές του. Με τον ίδιο τρόπο, ρόλο στη διαμόρφωση της αυτοπεποίθησης διαδραματίζουν οι φίλοι, οι συνομήλικοι και το κοινωνικό περιβάλλον.
Σύμφωνα με τον Bandura, η εμπιστοσύνη στις ικανότητες που έχουμε και κατ’ επέκταση στον εαυτό μας αποκτάται μέσα από τέσσερις ‘διαδρόμους’:
a. Τις προσωπικές εμπειρίες και επιδόσεις: οι επιτυχίες που έχουμε ενισχύουν την αίσθηση εμπιστοσύνης στον εαυτό και τις δεξιότητες που κατέχουμε, ενώ οι αποτυχίες ή οι ‘ατυχίες’ μας, ιδιαίτερα οι επαναλαμβανόμενες, εξασθενούν την εμπιστοσύνη στον εαυτό.
b. Η μάθηση μέσω προτύπων: παρατηρώντας άλλους ανθρώπους, ιδιαίτερα αυτούς που εκτιμούμε ιδιαίτερα, να σκέφτονται ή να συμπεριφέρονται με κάποιο τρόπο, να μας περιβάλλουν με εμπιστοσύνη ή να έχουν οι ίδιοι εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, γίνονται πρότυπα για εμάς που ακολουθούμε αυτό μας διδάσκουν.
c. Η λεκτική πειθώ: τα λεκτικά σχήματα, οι ιστορίες ή οι «μύθοι» που μεταφέρουν οι άλλοι για άλλους ανθρώπους ή και για εμάς, γίνονται ‘διάδρομοι’ διαμόρφωσης της αυτοπεποίθησής μας.
d. Η συναισθηματική διέγερση: συνήθως θεωρούμε ότι τα καταφέρνουμε στις καταστάσεις που δεν μας γεννούν αρνητικά συναισθήματα. Αντίθετα, στις καταστάσεις, όπου αναπτύσσονται άσχημα συναισθήματα, νιώθουμε αδύναμοι και χωρίς αυτοπεποίθηση.
Κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου πολλά γεγονότα ή καταστάσεις προκαλούν έντονο στρες με επακόλουθο, μεταξύ άλλων, την μείωση της αυτοπεποίθησης.
Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια της φοιτητικής ζωής τέτοιες καταστάσεις είναι: η απομάκρυνση από το σπίτι για πρώτη φορά για μεγάλο διάστημα, η αυξημένη ελευθερία και αυτονομία, η αυξημένη ευθύνη, η προσπάθεια για ισορροπία ανάμεσα στις υποχρεώσεις της σχολής και στις άλλες απαιτήσεις της ζωής, η αλλαγή στον τρόπο μελέτης, οι εξετάσεις, οι νέοι φίλοι και συνάδελφοι, η αγωνία για το μέλλον, η ανάληψη ‘πρωτοβουλιών’, η οριστική διαμόρφωση της ατομικής ταυτότητας.
Ένα άτομο μπορεί, λοιπόν, να νιώσει άσχημα εξαιτίας των παραπάνω καταστάσεων. Μπορεί να αισθανθεί άγχος, θυμό, θλίψη κ.ά. Το φαινόμενο αυτό είναι φυσιολογικό και εκείνο που χρειάζεται είναι ψυχραιμία και κινητοποίηση για να ξεπεραστούν οι δυσκολίες (βλ. σχετικό υλικό για το στρες και τη διαχείρισή του).
Οι καταστάσεις, όμως, αυτές μπορεί να προκαλέσουν και σημαντική έκπτωση της εμπιστοσύνης στον εαυτό, κυρίως σε άτομα που έχουν την ‘προδιάθεση’ ή έχουν ήδη χαμηλή αυτοπεποίθηση.
Τι μειώνει την αυτοπεποίθηση;
Έλλειψη αυτοπεποίθησης δεν σημαίνει έλλειψη ικανοτήτων. Συχνά η έλλειψη αυτοπεποίθησης είναι το αποτέλεσμα υπερβολικού εστιασμού σε μη ρεαλιστικές προσδοκίες ή κανόνες (που υιοθετούνται από γονείς, φίλους, άλλους). Αυτό προκαλεί δυσλειτουργικές πεποιθήσεις που καθιστούν το άτομο ευάλωτο.
Σκέψεις όπως «όλα ή τίποτα», «άσπρα ή μαύρα», «ό,τι δεν είναι επιτυχία είναι αποτυχία», η υπερβολική έμφαση στα «πρέπει» και τους κανόνες, η δυσκολία στην αποδοχή κομπλιμέντων, η μειωμένη έμφαση στα θετικά στοιχεία του εαυτού, ο φόβος και για το μικρότερο σφάλμα ή παράλειψη, η άκριτη αποδοχή των συναισθημάτων ως μόνη αλήθεια («νιώθω νικημένος, άρα έτσι έχουν τα πράγματα»), είναι παγίδες που μπορούν να εγκλωβίσουν το άτομο και να το κάνουν να χάσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και τις ικανότητές του.
Η κατανόηση, όμως, των διαδικασιών αυτών και η αλλαγή τους μας επιτρέπει να αποδεχθούμε τον εαυτό μας και να αναπτύξουμε την αναγκαία αυτοπεποίθηση.
Οι τρόποι σκέψεις που μειώνουν στην εμπιστοσύνη που έχουμε στον εαυτό μας είναι:
a. Ο ‘ηθικός’ τρόπος κρίσης: Πολλές φορές κρίνουμε τις πράξεις μας με ηθικούς όρους (π.χ., ‘καλό’, ‘κακό’, ‘εχθρικό’ κ.λπ.). Αυτό δεν είναι απαραίτητο. Είναι καλύτερα να κρίνουμε τη συμπεριφορά μας ως λειτουργική ή μη λειτουργική και, ταυτόχρονα, να σκεφτόμαστε τρόπους δράσης για να αλλάξουμε αυτή την κατάσταση.
b. Ο εστιασμός στην αρνητική μόνο πλευρά των πραγμάτων: Η έμφαση μόνο στα αρνητικά αποτελέσματα ή στις αρνητικές πλευρές μιας κατάστασης όταν, μάλιστα, τείνουμε να μεγιστοποιούμε τη σημασία τους, μας εμποδίζει να σχηματίσουμε ρεαλιστική αντίληψη των πραγμάτων. Έτσι, μένουμε εγκλωβισμένοι σε ένα ανατροφοδοτούμενο κύκλο αρνητικών σκέψεων και μείωσης της βασικής εμπιστοσύνης στον εαυτό μας.
c. Υπεργενίκευση της αρνητικής αυτοεικόνας: Η πεποίθηση «είμαι ένα εντελώς ανίκανο άτομο» δεν μπορεί να είναι πραγματική γιατί κανείς δεν είναι «εντελώς ανίκανος». Όλοι διαθέτουμε ιδιαίτερες ποιότητες και δυνατότητες, ακόμα και όταν αυτές δεν τυγχάνουν αναγνώρισης από εμάς ή τους άλλους. Η δημιουργία της αρνητικής αυτοαντίληψης οφείλεται στην υπεργενίκευση κάποιων χαρακτηριστικών ή ατυχιών και στην αγνόηση των ικανοτήτων και των επιτυχιών που σημειώνονται.
d. Υπερβολικά υψηλές προσδοκίες: Η ‘ανάγκη’ για τελειότητα είναι ένας τρόπος που οδηγεί με ακρίβεια στην αποτυχία και τη μείωση του αυτοσυναισθήματος. Όλοι κάνουμε λάθη. Κανείς δεν είναι τέλειος. Η αποδοχή λιγότερων από το ‘τέλειο’ είναι απλά η αποδοχή της ανθρώπινης φύσης μας.
e. Η μη αποδοχή των ορίων στις ικανότητές μας: Όχι μόνο εμείς ως πρόσωπα (π.χ., οι ικανότητες, η προσπάθεια), αλλά και εξωτερικοί παράγοντες (όπως οι ενέργειες τρίτων, οι συνθήκες κ.ά.) ευθύνονται για το αποτέλεσμα των ενεργειών μας. Το ‘κόλπο’ είναι να δούμε αν ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί τώρα ή όχι και να στοχεύσουμε στο τι μπορούμε να επιτύχουμε στις δεδομένες συνθήκες.
f. Η παγίδα της σύγκρισης: Η σύγκριση με το τι οι άλλοι έχουν επιτύχει είναι σίγουρος δρόμος για τη μείωση της αυτοπεποίθησης. Έχετε ποτέ συγκρίνει τον εαυτό σας και τα επιτεύγματά σας με άτομα που φαίνονται να τα έχουν καταφέρει λιγότερο καλά από εσάς; Οι άνθρωποι διαφέρουν στις ικανότητές τους. Όταν συγκρίνεστε μόνο με όσους πιστεύετε ότι τα έχουν καταφέρει καλύτερα, οι δικές σας ‘ποιότητες’ χάνονται και ο εαυτός σας κρίνεται άδικα.
g. Παθητικότητα: Μη μένετε παθητικοί και εγκλωβισμένοι στις αρνητικές σκέψεις και πεποιθήσεις σας. Δραστηριοποιηθείτε, προσπαθήστε, ‘δεσμευτείτε’ στη ζωή. Αποκτείστε νέες εμπειρίες. Δοκιμάστε νέα και ευχάριστα πράγματα. Θα νιώσετε πολύ καλύτερα και θα ‘κερδίσετε’ σε αυτοπεποίθηση.
Πώς να ενισχύσετε την αυτοπεποίθησή σας
Για να ενισχύσετε την εμπιστοσύνη που έχετε στον εαυτό σας και να νιώσετε καλύτερα, χρήσιμες θα σας φανούν οι παρακάτω προτάσεις:
Ασκηθείτε στις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και στις στρατηγικές διαχείρισης των αγχογόνων καταστάσεων, κυρίως των χρόνιων, που πιθανώς επιφέρουν μείωση της αυτοπεποίθησής σας. Σχετικά, συμβουλευτείτε τη σελίδα για το Στρες και την Αντιμετώπισή του.
Ελέγξτε τις δυσλειτουργικές σκέψεις που σας εμποδίζουν να αναπτύξετε υγιή εμπιστοσύνη στον εαυτό σας. Εντοπίστε τις και αναθεωρείστε τις σύμφωνα με τα όσα έχουν ήδη αναφερθεί παραπάνω.
Δώστε έμφαση στις δυνατότητές σας. Ενισχύστε, επιβραβεύστε τον εαυτό σας για κάθε τι που προσπαθείτε. Δώστε πιο πολλή έμφαση στην προσπάθεια, εφόσον από εκεί ξεκινούν όλα, παρά στα αποτελέσματα (που δεν εξαρτώνται πάντα από εσάς μόνο).
Θυμηθείτε τις επιτυχίες που έχετε ως τώρα (π.χ., την επιτυχία στις Πανελλαδικές εξετάσεις). Αυτό θα σας βοηθήσει να δείτε τον εαυτό σας σαν σύνολο που πιθανώς έχει κάποια αρνητικά σημεία, αλλά σίγουρα και αρκετά θετικά.
Μην φοβάστε να εκτεθείτε στον κίνδυνο της αποτυχίας. Αναλάβετε κινδύνους και προσπαθήστε όσο μπορείτε. Πάρτε τις νέες εμπειρίες ως ευκαιρίες για μάθηση και όχι ως περιπτώσεις «νίκης» ή «ήττας».
Μπορείτε, αν θέλετε, να νιώσετε άσχημα για τα λάθη σας, αλλά όχι ένοχοι ή ντροπιασμένοι.
Μιλήστε με τον εαυτό σας. Είναι μια ευκαιρία εντοπισμού και αμφισβήτησης των δυσλειτουργικών πεποιθήσεών σας. Πείτε στον εαυτό σας «σταμάτα» και αντικαταστήστε τις παράλογες σκέψεις σας μόλις τις εντοπίσετε. Για παράδειγμα, όταν βρείτε ότι περιμένετε ‘τέλεια’ αποτελέσματα, θυμηθείτε ότι δεν μπορεί ο άνθρωπος να κάνει κάτι τέλειο. Πιθανή και δυνατή είναι μόνο η προσπάθεια ώστε να γίνει κάτι καλά.
Αξιολογείστε τον εαυτό σας. Αλλά, αξιολογείστε τον χωρίς να στηρίζεστε αποκλειστικά στη γνώμη των άλλων. Εστιάστε στο πως ΕΣΕΙΣ βλέπετε τη συμπεριφορά σας, τη δουλειά σας, τα επιτεύγματά σας, τον εαυτό σας. Προσπαθήστε να στηριχθείτε περισσότερο σε αυτό, παρά στο τι λένε οι άλλοι.
Μην υιοθετείτε μια παθητική ή επιθετική στάση απέναντι στους άλλους. Προσπαθήστε να διεκδικείτε τα δικαιώματά σας, γνωρίζοντας τι θέλετε, ποια είναι τα όριά σας, τι αποδέχεστε και τι όχι, αναγνωρίζοντας ότι ίσα δικαιώματα έχουν και οι άλλοι και εσείς. Για περισσότερα σχετικά με το θέμα αυτό μπορείτε να συμβουλευτείτε στη σχετική σελίδα για την Διεκδικητικότητα και τη Διεκδικητική Συμπεριφορά.
Τα 16 χαρακτηριστικά της αυτοπραγμάτωσης όπως τα περιέγραψε ο Abraham Maslow
Το πρόσωπο με αυτοπραγμάτωση:
1. Έχει επαρκέστερη αντίληψη της πραγματικότητας και πιο άνετες σχέσεις με αυτή.
2. Αποδέχεται τον εαυτό του, τους άλλους και το περιβάλλον.
3. Έχει αυθορμητισμό, απλότητα και φυσικότητα.
4. Εστιάζει στο πρόβλημα.
5. Χαίρεται τις στιγμές ηρεμίας και δεν έχει ανάγκη ανθρώπων πάντα δίπλα του.
6. Είναι αυτόνομο και ανεξάρτητο από την κυρίαρχη κουλτούρα και το περιβάλλον.
7. Χαίρεται το απλό και τη φυσική ομορφιά.
8. Νιώθει ότι είναι ήρεμο και χαλαρό.
9. Έχει αίσθημα αλληλεγγύης προς όλους τους ανθρώπους.
10. Έχει βαθιές και στέρεες διανθρώπινες σχέσεις.
11. Έχει δημοκρατική αντίληψη των πραγμάτων.
12. Είναι ικανό να διακρίνει τα μέσα από τους σκοπούς, το «καλό» από το «κακό».
13. Διαθέτει φιλοσοφική και μη-επιθετική αίσθηση του χιούμορ.
14. Είναι δημιουργικό.
15. Αντιστέκεται στην απόλυτη επιβολή του πολιτισμικού πλαισίου και διατηρεί την ατομικότητα του μέσα στο πολιτισμικό περιβάλλον.
16. Αναγνωρίζει τα όρια και τις ‘ατέλειές’ του.
Πηγή: http://www.skf.psych.uoa.gr του Ευάγγελου Καραδήμα Δρ. Ψυχολογίας της Υγείας
