Print this page

posted in ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Rate this item
(2 votes)

 

“Αν έχεις έναν κήπο και μια βιβλιοθήκη, έχεις όλα όσα σου χρειάζονται” - Κικέρων 

Ο άνθρωπος άρχισε να αντιλαμβάνεται από πολύ νωρίς την επικοινωνία ως βασική ανάγκη. Η επικοινωνία ορίζεται ως η διαδικασία ανταλλαγής σκέψεων, γνώσεων, ιδεών, απόψεων, μηνυμάτων και συναισθημάτων μεταξύ δύο ή περισσοτέρων μερών - ατόμων ή ομάδων. Επικοινωνώντας, ο πομπός μεταβιβάζει στο δέκτη τις παραπάνω πληροφορίες, αλληλεπιδρώντας μαζί του με στόχο να επηρεάσει την κατάστασή του και τη συμπεριφορά του (1)

Ο κυριότερος και ο πιο άμεσος τρόπος επικοινωνίας είναι ο λόγος. Ο προφορικός λόγος αποτελούσε το μοναδικό μέσο επικοινωνίας για τις προϊστορικές κοινωνίες. Η πνευματική παράδοση αυτών των κοινωνιών διατηρήθηκε μέσω μύθων και ποιημάτων, που διαδόθηκαν προφορικά από γενιά σε γενιά. Τα Ομηρικά έπη, οι Βέδες και οι Σκανδιναβικές Σάγκα αποτελούν γνωστά παραδείγματα της προφορικής λογοτεχνίας, που διασώθηκαν στις μέρες μας με τη μετέπειτα μετατροπή τους σε γραπτά κείμενα (2)

Η πιο σημαντική και ουσιαστική διαφορά μεταξύ του προφορικού και του γραπτού λόγου είναι ότι ο μεν προφορικός λόγος διαρκεί για ορισμένα λεπτά, ενώ ο γραπτός λόγος παραμένει για πάντα. “Έπεα πτερόεντα” ή, στα Λατινικά, “verba volant, scripta manent”, δηλαδή τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν. Η εισαγωγή της γραφής, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε ριζικές αλλαγές στην ανθρώπινη συνείδηση και συμπεριφορά, έχοντας εξαιρετικά ευρείες επιπτώσεις σε κάθε τομέα της ζωής, στον πολιτισμό, στην οικονομία, στην πολιτική και στην τέχνη. “Στο γραπτό λόγο, βρήκαν τον τρόπο να επιβιώσουν όλες οι γνώσεις του ανθρώπου. Η ιστορία και η επιστήμη, η τέχνη και οι ιδέες, οι απόψεις και οι θέσεις, οι σχεδιασμοί και οι αποφάσεις όλων όσων έζησαν πριν από εμάς, μας γίνονται γνωστά μέσω του γραπτού λόγου. Αν δεν είχε ο άνθρωπος εφεύρει τη γραφή, τότε δεν θα μπορούσε να αφήσει κληρονομιά τη γνώση και την εμπειρία των όσων έζησε” (3)

Η αξία του βιβλίου 

Το βιβλίο αποτελεί τη βασικότερη κατηγορία έντυπου λόγου. Η εφεύρεση και η εξέλιξη της τέχνης της τυπογραφίας είχαν ως αποτέλεσμα τη ραγδαία μετάδοση της γνώσης και τη διεύρυνση τις πνευματικής καλλιέργειας, οδηγώντας στην περίοδο της Αναγέννησης. Μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου, ο συγγραφέας του καταθέτει τη μελέτη, την έρευνα, τις εμπειρίες του και τα αισθήματά του. Μας εισάγει στον κόσμο του και μας δίνει την ευκαιρία να μάθουμε, να τον προσεγγίσουμε και να ερμηνεύσουμε τη σκέψη του. Αποτυπώνει με επιμέλεια το απόσταγμα των ιδεών του, γνωρίζοντας ότι απευθύνεται σε αναγνώστες οι οποίοι ίσως απέχουν από τον πομπό γεωγραφικά και χρονικά.

Με την πάροδο του χρόνου, νέες τεχνολογίες επικοινωνίας, όπως το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση και το διαδίκτυο, μετέβαλαν επίσης ριζικά την ατομική και κοινωνική νόηση, τις αξίες, την ιδεολογία και τη συμπεριφορά και, μέσω αυτών, τον πολιτισμό, την κοινωνική οργάνωση και την πολιτική. Σήμερα, έχουμε φτάσει στο σημείο οι τεχνολογίες της επικοινωνίας να έχουν τη δύναμη να επηρεάζουν όχι μόνο το πώς και το τι σκέφτονται οι άνθρωποι, αλλά ακόμα και το τι είναι ικανοί να σκεφτούν και να εκτιμήσουν. Παρ' όλα αυτά, ο γραπτός λόγος, και πιο συγκεκριμένα το βιβλίο, όχι μόνο δεν έχει χάσει την αξία του, αλλά συνεχίζει να εκτιμάται και να συναρπάζει έναν μεγάλο αριθμό πιστών και φανατικών βιβλιόφιλων.

Τα οφέλη του διαβάσματος είναι πολλαπλά και σε γενικές γραμμές γνωστά. Σχετίζονται, καταρχήν, με τη βελτίωση των λειτουργιών του εγκεφάλου και, πιο συγκεκριμένα, με την αυξημένη συνδεσιμότητα στον αριστερό κροταφικό φλοιό - μία περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη δεκτικότητα για τη γλώσσα – καθώς και στην κεντρική αύλακα του εγκεφάλου, την πρωτογενή αισθητήρια περιοχή του εγκεφάλου (4). Πιο απλά, διαβάζοντας μία έντονη περιγραφή για κάποιον που τρέχει, ενεργοποιούνται οι νευρώνες μας, που σχετίζονται με τη φυσική πράξη της λειτουργίας. Δηλαδή, μέσω του διαβάσματος μπορούμε να ζήσουμε, κατά κάποιον τρόπο, τις εμπειρίες που περιγράφονται.

Επιπροσθέτως, εκτός από τα προφανή, δηλαδή την γνώση, την επέκταση του λεξιλογίου μας και τη βελτίωση των δικών μας ικανοτήτων στο γραπτό λόγο, είναι παραδεκτό ότι το διάβασμα συμβάλλει στην πνευματική μας εγρήγορση, αυξάνει την ικανότητα εστίασης, βελτιώνει τη μνήμη μας, βοηθά στην ανάπτυξη των αναλυτικών διανοητικών μας δυνατοτήτων, μας ψυχαγωγεί, μας ηρεμεί και συμβάλλει στη μείωση του άγχους.

Συγκριτικά με την τηλεόραση που δίνει προτεραιότητα στην εικόνα και στον ήχο για να περάσει το μήνυμα, το διάβασμα βοηθά στην αντικειμενική και ορθολογική χρήση του νου. Μέσω του διαβάσματος αποκαλύπτονται ευκολότερα τα ψέματα, οι γενικεύσεις και η κατάχρηση της λογικής. Στο γραπτό λόγο οι ιδέες ζυγίζονται, συγκρίνονται και αντιπαραβάλλονται και όποια αντιπαράθεση γίνεται είναι επί της ουσίας και ομαλά διευθετημένη.

Τέλος, δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε σ' αυτά τα μοναδικά αισθήματα που κατακλύζουν έναν βιβλιόφιλο, όταν πρωτοξεφυλλίζει ένα βιβλίο, όταν παρατηρεί το εξώφυλλο και πρωτοδιαβάζει το οπισθόφυλλο, όταν ανατρέχει στη βιβλιοθήκη του για να ξαναδιαβάσει ένα συγκεκριμένο χωρίο, όταν υπογραμμίζει ανάμεσα στις γραμμές του βιβλίου κάτι που του έκανε εντύπωση. Δεν μπορούμε επίσης να αγνοήσουμε, παραφράζοντας τον ισπανό μυθιστοριογράφο Carlos Ruiz Zafón, αυτό το αξεπέραστο “άρωμα χαρτιού και μαγείας” που αναπνέει κανείς μέσα στο βιβλιοπωλείο και που, περιέργως, “κανένας ποτέ δεν σκέφτηκε να εμφιαλώσει”. Γιατί, τελικά, το βιβλίο είναι πάθος. Είναι μία συνήθεια η οποία καλλιεργείται, ανθίζει και καρπίζει πνευματικούς καρπούς.

Η σημασία της αυτομόρφωσης

Ακόμα και στο πιο κακογραμμένο βιβλίο, ένας έμπειρος και σχολαστικός αναγνώστης μπορεί να εντοπίσει κάποιο σημείο που να αξίζει τον κόπο. Η ίδια η πνευματική διαδικασία απόρριψης του περιεχομένου ενός βιβλίου έχει κι αυτή τα οφέλη της. Από το τέλος του Μεγάλου Πολέμου και έπειτα, όμως, το ακαδημαϊκό πρόγραμμα στη Δύση έχει υποστεί μία δραστική μεθοδολογική αναθεώρηση, η οποία με τη σειρά της οδήγησε σε γιγαντιαία πλύση εγκεφάλου των μαθητών και των φοιτητών, με τη σταθερή απομάκρυνση εκατοντάδων μη πολιτικά ορθών τίτλων από τις βιβλιοθήκες, και μία ριζικά νέα ερμηνεία των κλασσικών, της ιστορίας, ακόμα και της επιστήμης. Οι έννοιες της δικαιοσύνης και της αδικίας, της ομορφιάς και της ασχήμιας, της αλήθειας και του ψέματος έχουν αντιστραφεί (5).

Για περισσότερο από μισό αιώνα, σημαντικοί μυθιστοριογράφοι και βασικοί κοινωνικοί και πολιτικοί επιστήμονες, των οποίων τα έργα πηγαίνουν ενάντια στο ρεύμα των κυρίαρχων πολιτικών ιδεών, είτε έχουν παραμεριστεί πλήρως είτε έχουν υποβαθμιστεί από τους σύγχρονους ακαδημαϊκούς κύκλους. Διανοητές και συγγραφείς που έδειξαν συμπάθεια στις ιδέες του εθνικοσοσιαλισμού, όπως ο Κνούτ Χάμσουν, ο Έζρα Πάουντ, ο Ρομπέρ Μπραζιγιάκ, έχουν εξαφανιστεί από τα ράφια των βιβλιοθηκών, ενώ άλλοι, όπως ο Ρώσος αντικομμουνιστής λογοτέχνης Αλεξάντερ Σολζενίτσιν - του οποίου τα βιβλία ήταν απαγορευμένα σε ολόκληρη την ανατολική Ευρώπη μέχρι το 1990 – ή όπως οι ιστορικοί αναθεωρητές Ντέιβιντ Ίρβινγκ και Έρνστ Ζούντελ, αντιμετωπίζονται ως ποινικοί εγκληματίες.

Μπορεί, λοιπόν, σήμερα το καθεστώς να μην καίει βιβλία, έχει όμως τον δικό του τρόπο να επιβάλλει τις κατευθυντήριες γραμμές του, από τα σχολεία μέχρι τα πανεπιστήμια και από εκεί μέχρι τα ράφια των μεγάλων βιβλιοπωλείων. Ως αποτέλεσμα, ο μοναδικός τρόπος για έναν αναγνώστη, οποιασδήποτε ηλικίας, να ξεπεράσει αυτή την καλά σχεδιασμένη διαδικασία αποκλεισμού, είναι να δημιουργήσει τον δικό του παράλληλο τρόπο μελέτης. Και σ' αυτό το σημείο εισάγεται η έννοια της αυτομόρφωσης.

“Με τον όρο αυτομόρφωση περιγράφουμε μία σύνθετη εκπαιδευτική διαδικασία, της οποίας θεμελιώδης κινητήρια δύναμη είναι ο ίδιος ο άνθρωπος που, έχοντας επίγνωση των αναγκών και των επιθυμιών του, καλείται να συμβάλει αποφασιστικά στην πορεία της εκπαιδευτικής και επαγγελματικής του κατάρτισης” (6). Με άλλα λόγια, η αυτομόρφωση είναι η ατομική διαδικασία για την απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων, μέσω θεσμοθετημένων, ή μη, εκπαιδευτικών δομών και με τη χρήση διαφόρων μέσων.

Η συμμετοχή σε σεμινάρια και σε ομάδες ανάγνωσης, η συνδρομή σε δανειστικές βιβλιοθήκες, η χρήση του διαδικτύου για εκπαιδευτικούς σκοπούς, η εγγραφή σε κάποιο φροντιστήριο για την εκμάθηση αρχαίων ελληνικών ή μίας ξένης γλώσσας, αποτελούν ορισμένα παραδείγματα διαδικασίας αυτομόρφωσης. Το πιο βασικό βήμα, βέβαια, για την αυτομόρφωση είναι η ειλικρινής και συνειδητή επιθυμία, η οποία την καθιστά ανάγκη και τρόπο ζωής, μετεξελίσσοντάς την σε δια βίου μάθηση.

Το κυριότερο πρόβλημα μίας τέτοιας διαδικασίας είναι η έλλειψη σωστής καθοδήγησης, η οποία οδηγεί πολλές φορές σε αδέξια επιλογή μεθόδων. Ειδικότερα, στην περίπτωση κάποιου ατόμου που επιθυμεί να μάθει περισσότερα για την πολιτιστική και φυλετική του παράδοση και να μελετήσει τις πολιτικές ιδέες ή την ιστορία πέρα από την επικρατούσα άποψη, χωρίς την κατάλληλη καθοδήγηση είναι πολύ εύκολο να αποπροσανατολιστεί και να οδηγηθεί σε έναν τυφλό οπαδισμό, στον φετιχισμό ή απλώς να προσεγγίσει το αντικείμενο επιφανειακά και ανώριμα, έχοντας ως συνέπεια να φτάσει σε μη επιθυμητά αποτελέσματα.

Τι και πώς διαβάζουμε

Βασικό ζητούμενο στη διαδικασία της αυτομόρφωσης είναι το επιλεγμένο διάβασμα. Η επιλογή των θεμάτων και των συγγραφέων πρέπει να γίνεται με γνώμονα το περιεχόμενο και όχι τη δημοτικότητα του τίτλου, διότι ένα βιβλίο το διαβάζει κανείς για να αποκομίσει κάτι από αυτό και όχι για να παινεύεται για τη βιβλιοθήκη του. Επιπλέον, και η νοητική προετοιμασία του διαβάσματος πρέπει να είναι όπως αυτή του μαθητή, που απορροφά τη γνώση κριτικά, και όχι του οπαδού, που είναι έτοιμος να δεχτεί οτιδήποτε αμάσητα. Άρα, λοιπόν, ο νέος μελετητής ενός αντικειμένου πρέπει να αποφύγει πονήματα των οποίων το κύριο θέμα είναι δύσκολο να κατανοηθεί και να κάνει την εισαγωγή του στο αντικείμενο μέσω ευκολοδιάβαστων κλασσικών κειμένων. Από εκεί και πέρα, όταν αποκτήσει μία γνωστική βάση και εξελίξει τον τρόπο σκέψης του, μπορεί να προχωρήσει στο επόμενο επίπεδο.

Κάτι ακόμα που πρέπει να έχουμε υπόψη, είναι ότι οι μεγάλοι συγγραφείς είναι αυτοί που χρησιμοποιούν γλώσσα αποτελεσματική, καθαρή και ακριβή. Όχι αυτοί που κρύβουν τα τεράστια εγώ τους πίσω από εξίσου τεράστιες και δυσνόητες προτάσεις και ακαταλαβίστικες λεξιπλασίες. Δυστυχώς, ιδιαίτερα στον τομέα των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών, αρκετοί σημαντικοί επιστήμονες δεν γνωρίζουν να πλαισιώνουν τις ιδέες τους σε απλή γλώσσα, κάτι που επίσης καθιστά απαραίτητη τη γνώση των κλασσικών για την κατανόηση των ιδεών των προαναφερομένων.

Για την κατανόηση της έννοιας του πολιτισμικού πεσιμισμού - της έμφυτης αίσθησης του τραγικού και της θέλησης της δυνάμεως - η οποία απορρίπτεται από τη φιλελεύθερη διανόηση ως σύμβολο βίας και ως βασικός πυλώνας της φασιστικής σκέψης, είναι χρησιμότερο για έναν αρχάριο μελετητή να καταφύγει στα έπη του Ομήρου, στα παραμύθια των αδερφών Γκριμ, στον παράλληλο κόσμο του Τόλκιν ή στους Προμηθειακούς χαρακτήρες των μυθιστορημάτων του Τζακ Λόντον, προτού ακουμπήσει τη βαριά φιλοσοφία (7). Μέσα από τα σύμβολα και τις μεταφορές της λογοτεχνίας ο αναγνώστης μπορεί να αντιληφθεί εύκολα την έννοια της τραγικότητας στην ευρωπαϊκή πνευματική παράδοση, κατά την οποία ο άνθρωπος, ακόμα κι όταν χάσει τα πάντα και είναι βέβαιο πως θα χαθεί, συνεχίζει να αγωνίζεται μέχρι την τελευταία του πνοή.

Ακόμα και για την κατανόηση της επιρροής του έργου του Καρλ Μαρξ, η ανάγνωση των βιβλίων του Καρόλου Ντίκενς και του Ονορέ Ντε Μπαλζάκ βοηθά για να αντιληφθεί καλύτερα ο αναγνώστης τις εργασιακές και κοινωνικές συνθήκες στις πρώιμες καπιταλιστικές κοινωνίες της Αγγλίας και της Γαλλίας. Ενώ, για εκείνους που επιθυμούν να κατανοήσουν τη διαχρονική ανθρώπινη τάση στην αστάθεια του χαρακτήρα, την προδοσία και τη ματαιοδοξία, αλλά και για να πάρουν μία ιδέα από τον κόσμο του Σάιλοκ, που εξακολουθεί να καθορίζει τα πάντα γύρω μας, ο Σαίξπηρ παραμένει αξεπέραστος.

Γενικότερα, η ομορφιά των μυθιστορημάτων είναι ότι αποτελούν χρήσιμα εννοιολογικά εργαλεία για την καλύτερη κατανόηση του κόσμου, όχι μόνο όπως ήταν κάποτε, αλλά και όπως είναι τώρα. Συχνά, αντανακλούν καλύτερα το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον μίας συγκεκριμένης εποχής απ' ότι ορισμένες βαθυστόχαστες κοινωνιολογικές αναλύσεις. Εξοπλίζουν, λοιπόν, με το κατάλληλο εννοιολογικό οπλοστάσιο τον αναγνώστη, ο οποίος αργότερα μπορεί να προχωρήσει με ευχέρεια στη μελέτη ακαδημαϊκών εργασιών για την εμβάθυνση στα θέματα της αρεσκείας του.

Εκτός, όμως, από την επιλογή του συγγραφέα και του τίτλου, εξίσου σημαντικός είναι και ο τρόπος με τον οποίο διαβάζει και ερμηνεύει κανείς το κείμενο. Για παράδειγμα, ο Γερμανός κλασσικός συγγραφέας του 18ου και 19ου αιώνα Γιόχαν Γκαίτε, έχαιρε της εκτίμησης των λογοτεχνικών κύκλων τόσο στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία όσο και στη μεταπολεμική Δυτική Γερμανία, αλλά και στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία. Προφανώς, κάθε πολιτικό καθεστώς ερμήνευε τα κείμενα του Γκαίτε σύμφωνα με τις κυρίαρχες πολιτικές ιδέες της εποχής.

Ο ίδιος κανόνας συνεχίζει να ισχύει και σήμερα για όλους τους συγγραφείς, είτε αυτοί είναι λογοτέχνες, ποιητές, κοινωνικοί και πολιτικοί επιστήμονες. Η φιλοσοφική σκέψη του Νίτσε, τόσο ξεκάθαρα εναντιωμένη στην αξία της ισότητας, το έργο του Έρνστ Γιούγκερ, του Χάουαρντ Λάβκραφτ, ακόμα και η αρχαία ελληνική γραμματεία, έχουν γίνει αντικείμενα παρερμηνειών έως και διαστρέβλωσης, για να εξυπηρετήσουν την επιβεβαίωση ιδεοληψιών ή από απλή βλακεία. Ως εκ τούτου, ο αναγνώστης θα πρέπει να δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα ακόμα και στον εκδοτικό οίκο, στο όνομα του μεταφραστή ή και στην παράθεση πηγών σε ένα κείμενο, για να μπορέσει να διακρίνει τέτοιου είδους περιπτώσεις.

Μέσα στην κουλτούρα της τηλεοπτικής αποχαύνωσης και των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας, οι βιβλιόφιλοι αποτελούν μία μειονότητα με διακριτές ποιότητες. Γι' αυτούς που ψάχνουν την αλήθεια ως απάντηση, σ' αυτή την εποχή της παγκόσμιας εξαπάτησης, το βιβλίο είναι ίσως το μόνο μέσο όπου ορισμένα είδη πληροφοριών μπορούν να βρεθούν, αν και, ομολογουμένως, απαιτείται εξαιρετική αφοσίωση και επιμονή για την ανακάλυψή τους και τη σύνδεσή τους. Λίγοι είναι αυτοί που έχουν τη δυνατότητα και τη θέληση για να προχωρήσουν σ' αυτό το ταξίδι ζωής. Όσοι το τολμήσουν, όμως, ανακαλύπτουν ότι αξίζει το κάθε βήμα του.

 

“Με τις οικονομίες σου αγόρασε ένα βιβλίο σήμερα, αύριο πάρε ένα άλλο και φτιάξε μόνος σου μία βιβλιοθήκη. Μία μικρή λεγεωνάρικη βιβλιοθήκη. Κάνε την το στολίδι και την τιμή του σπιτιού σου. Θα φωτίσει τη σκέψη σου και θα σε οδηγεί πάντα στο σωστό μονοπάτι” - Κορνήλιος Κοντρεάνου, Circulars and Manifestos, 2013, Black Front Press.

 

 

 

Παραπομπές:

1) Βικιπαιδεία, λήμμα 

2) Andrew Hamilton, Three Revolutions in Consciousness, 1 Φεβρουαρίου 2013, , από το διαδικτυακό περιοδικό Counter Currents 

3) Μάνος Κοντολέων, Η σημασία του βιβλίου στη ζωή μας και η ανεξέλεγκτη επίδραση ποικίλων εντύπων, 3 Σεπτεμβρίου 2012, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

4) Έρευνα του Αμερικάνικου Πανεπιστημίου Emory: Berns Gregory S., Blaine Kristina, Prietula Michael J., and Pye Brandon E.. Brain Connectivity. 2013, 3(6): 590-600. doi:10.1089/brain.2013.0166.

5) Dr. Tomislav Sunic, How to read, 18 Απριλίου 2012, από το διαδικτυακό περιοδικό Occidental Observer

6) Αλεξάνδρα Κορωναίου, Εκπαιδεύοντας εκτός σχολείου, 2001, Εκδόσεις Μεταίχμιο

7) Dr. Tomislav Sunic, What to read, 22 Απριλίου 2012, από το διαδικτυακό περιοδικό Occidental Observer

 

Πηγή: www.ideapolis.info του Χρήστου Καρανικόπουλου

 

 

 

01 07, 18

Media